Logo Gemeente Westerkwartier

Toekomst Religieus Erfgoed

Toekomst Religieus Erfgoed Westerkwartier

Met Toekomst Religieus Erfgoed wil de gemeente aan de ene kant de basis op orde maken. Dit betekent dat we inzicht in het kerkenlandschap van de gemeente wilden creëren. Aan de andere kant was het doel om op voorhand na te denken op welke manier wij als gemeente kunnen bijdragen aan de instandhouding van het religieus erfgoed in de gemeente.

De sfeer van een plek is van veel dingen afhankelijk. De mensen, de cultuur, en de ruimtelijke omgeving zijn hier voorbeelden van. Allemaal dragen ze bij aan de identiteit van een plaats. Erfgoed neemt een speciale plek in binnen de ruimtelijke omgeving. Het geeft een plek een specifieke uitstraling die uniek is voor die plaats. Hoewel de meeste mensen niet dagelijks nadenken over het erfgoed in hun omgeving, zorgt het voor een gevoel van plaats verbondenheid. Als er iets verandert aan het erfgoed blijken veel mensen hier een duidelijke mening over te hebben. De brand in de Notre Dame in Parijs laat de binding die mensen met erfgoed voelen duidelijk zien. Zodra het erfgoed in gevaar is, blijkt hoeveel waarde mensen eraan hechten. 

De toekomst van veel religieus erfgoed in Nederland is onzeker. Hoewel op een andere manier dan de Notre Dame. Zaken zoals ontkerkelijking, vergrijzing en een algemene veranderende rol van religie in de samenleving zorgen hiervoor. Steeds meer geloofsgemeenschappen hebben door deze veranderingen moeite om hun gebedshuizen in stand te houden. Deze ontwikkelingen zijn in de eerste plaats natuurlijk problematisch voor de gemeenschappen en hun gebedshuizen. Op de tweede plaats is dit echter ook een probleem voor de bredere samenleving. Religieus erfgoed speelt namelijk op verschillende manieren een belangrijke rol in de maatschappij. Het vraagstuk dat hieruit voortkomt is wat er moet gebeuren met gebedshuizen die hun religieuze functie (dreigen te) verliezen.

Programma Toekomst Religieus Erfgoed

Ook de overheid ziet de veranderingen die zich voordoen in het religieuze landschap van Nederland en het vraagstuk dat daarbij naar voren komt. Het jaar 2008 werd al benoemd tot het jaar van het religieus erfgoed. Tien jaar later, in 2018, werd het programma ‘Toekomst Religieus Erfgoed’ door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) in het leven geroepen. Hiermee is een bijzondere stap gezet. Namelijk een van samen kijken hoe verschillende partijen elkaar kunnen helpen. “Waar kun je elkaar vinden?” in plaats van het benadrukken van gescheidenheid. Een stap richting dialoog en elkaar helpen. Met het Programma Toekomst voor Religieus Erfgoed hoopt de RCE bij te dragen aan het in stand houden van het religieus erfgoed van Nederland. Dit programma loopt tot en met eind 2021.
Een van de onderdelen van het landelijke programma zijn ‘kerkenvisies’. Elke gemeente wordt gestimuleerd na te denken over de toekomst van het religieus erfgoed (niet alleen kerken dus) in de desbetreffende gemeente. De vorm en inhoud van een kerkenvisie mag zelf gekozen worden.

Doel en aanpak

Het doel van dit project was tweedelig. Aan de ene kant wilden we de basis op orde maken. Dit betekent dat we inzicht in het kerkenlandschap van de gemeente wilden creëren. Aan de andere kant was het doel om op voorhand na te denken op welke manier wij als gemeente kunnen bijdragen aan de instandhouding van het religieus erfgoed in de gemeente. “Welke rol is hierin voor ons weggelegd en hoe geven we daar invulling aan?”
Er zijn verschillende soorten uitkomsten van ‘kerkenvisies’ schrijft de RCE. Een van die uitkomsten is een ‘proces’. Dit houdt in dat de visie gericht is op hoe te handelen bij concrete ontwikkelingen rondom kerkgebouwen. Gaandeweg het project bleek een procesaanpak voor onze gemeente de meest passende vorm en uitkomst. 

In voorliggende procesaanpak is het religieus erfgoed in de gemeente geïnventariseerd. Ook is de toekomstverwachting van de kerken in beeld gebracht. Daarnaast was dit project, in overeenstemming met de projectdoelstelling van het “Programma Toekomst Religieus Erfgoed”, een manier om het gesprek te starten met verschillende partijen over het religieus erfgoed en hun toekomst. 

De nadruk van dit project ligt op samenwerking. Er zijn daarom enquêtes uitgezet en veel gesprekken gevoerd met verschillende stakeholders: afgevaardigden van geloofsgemeenschappen, erfgoedorganisaties en geïnteresseerden. 

Het proces van informatiewinning zag er als volgt uit: 

  • Desktop onderzoek
  • Interviews met afgevaardigden van kerkgemeenschappen
  • Een enquête voor kerkeigenaren
  • Een enquête voor inwoners van de gemeente
  • Gesprekken met erfgoedpartijen zoals onder andere Libau, Stichting Behoud Kerkelijke Gebouwen Noord-Nederland (SBKG-NN) en Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK)
  • Gesprekken met andere experts en geïnteresseerden in (religieus) erfgoed
  • Overleggen met collega’s binnen onze gemeente en van andere gemeenten